Bu laiklik anlayışına alışacaksınız
Clinton Devlet dairelerine bir genelge göndererek memurların kılık kıyâfet, din sembolleri ve ibâdet bakımından sıkıntı çekmemelerini, başkalarının özgürlüklerini kısıtlamaksızın bu konularda din özgürlüğünden yararlanarak görevlerini sürdürmelerine imkân tanınmasını istemişti. Amerika'da ve Avrupa'da, ilk ve orta öğretimde -bazı ülkelerde- sıkıntılar bulunmakla beraber, yüksek öğrenimde kimsenin kılık kıyâfetine karışılmadığını her kes biliyor. Geçen günlerde Gülay Aslıtürk'e, Kur'an-ı Kerim üzerine yemin ettirildi. Amerika dış işleri bakanı müslüman örgüt liderlerine iftar yemeği verdi. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Çıkan sonuç ise şudur: Batı'daki laiklik anlayış ve uygulamasına göre devlet, düzenlemelerinde ve uygulamada inanç guruplarına kolaylıklar sağlar, herkesin inancına göre yaşaması için imkânlar hazırlar; bütün bunları laikliğe aykırı saymaz, aksine laikliğin gereği olarak görür ve değerlendirir. Orada laiklik ilkesi gereği olmayacak, yapılamayacak şey, bir inancı veya ona dayalı uygulamayı başka inanç sahiplerine dayatmak, başkalarını da belli bir inanç ve ibâdete mecbûr kılmaktır. Böyle bir durum meydana gelmedikçe, meselâ bir devlet dairesinde bir müslüman kadının başını örtmesi laikliğe aykırı değildir; çünkü diğeri de başını açabilmektedir.
Ramazan'da Ankara'da, bir ilköğretim okulunun müdürü, oruç tutan öğrencilere ve öğretmenlere kolaylık olsun diye ders saatlerinde küçük ayarlamalar yapmış, bu cümleden olarak sabah derslerin 08 00 yerine 07 30 da başlamasını sağlamıştı. Televizyon ve bazı gazeteler yaygarayı bastılar, malûm terane: "Laiklik elden gidiyor, Başkent'te rezâlet, Veliler ısyan hâlinde..." Hâlbuki olup biten şey, olması gerekenin ta kendisi. Başkalarının din özgürlüğüne saygının, "birlikte yaşamanın kaçınılmaz gereği olan" küçük fedakârlıkların, katlanmaların basit bir örneği. Bir yanda birlik ve beraberlikten, hoşgörüden, farklıların bir arada huzur içinde yaşamalarından, çoğulculuktan söz edeceksiniz, öbür tarafta inanç guruplarından ve farklı hayat tarzlarından bir kısmına özgürlük tanırken bir kısmını kısıtlayacaksınız; "bu ne perhiz, bu ne turşu!" Eğer böyle bir düzenlenenin başkalarının da hayatını etkilediği, meselâ okula yarım saat önce gelmeye mecbûr ve bundan dolayı rahatsız oldukları ileri sürülüyorsa farklıların bir arada yaşamaları uğruna bu kadarcık bir fedakârlığa katlanılmayacaksa birlikte yaşama ilkesinden vazgeçmek gerekir. Bir müslüman da "geleneği, inancı, ahlâk anlayışı farklı dâvranmasını, çevresinde olup biten bazı şeyleri engellemesini emrettiği hâlde" bunlara tahammül etmekte, katlanmakta, bu mânâda hoşgörü içinde davranmaktadır.
Kafalarının oldukça kalın olduğu anlaşılan laikçilerin buna rağmen şunu anlamaları gerekiyor: İnanç guruplarının hayatını kolaylaştırmak, din özgürülüğünden yararlanmalarını sağlamak üzere devletin yapacağı düzenlemeler ve uygulamalar çağdaş laiklik anlayışına aykırı değildir, aksine laiklik bunu gerekli kılmaktadır. Dîni tanımlayan, dindara nasıl yaşayacağını dikte eden, din özgürlüğünü kısıtlayan, kişilerin inançlarına göre yaşamalarına imkân sağlamayan devlet laik değildir, din karşıtıdır. Özgürlüklerin uzak ihtimaller, vehme dayalı tehlikeler yüzünden kısıtlandığı bir yerde demokrasiden ve insan haklarından söz edilemez. Özgürlükleri sınırlayan ilkeler keyfe göre değil, evrensel normlara ve vesikalara göre düzenlenir.