Yarım hoca din yıkar

Dillerde dolaşan bir güzel söz vardır: "Yarım doktor can yakar, yarım hoca din yıkar".

Ya Kur'an meali veya bir hadis mecmuası okuyorlar, bir ayete veya bir -birkaç da olabilir- hadise dayanarak hüküm veriyorlar, bununla da yetinmeyip kendi hükümlerine, yorumlarına, tercihlerine, taklitlerine uymayanları ya cahillikle veya Ehl-i sünnetin dışına çıkmakla itham ediyorlar, damgalıyorlar.

Din hakkında konuşacak olanların mutlaka yeter derecede hadis ve fıkıh usulü bilgisine sahip olmaları gerekir.

Bundan önceki "Dinden dönen öldürülür mü" başlıklı yazımda, dinden dönen her şahsın öldürülemeyeceğini, öldürülenin de "dinini değiştirdiği" için değil, "eski dininin mensuplarına karşı savaş durumuna geçtiği için" öldürüldüğünü ifade etmiştim.

Bana, dinden dönenlerin öldürüleceği ve öldürüldüğünü gösteren bazı hadisleri yazarak itiraz edenler oldu. Hata bir haddini bilmez, "Hadislerin Arapçalarını da yazdım, eğer anlayabilirsen" diyor.

Halbuki benim görüşümde olan eski ve yeni alimler bu hadisleri biliyorlar, ama bu alimler, önlerine gelen her hadisle amel edilemeyeceğini, bunun bazı şartlarının bulunduğunu da biliyorlar ve muhaliflerin naklettikleri hadislerin ya sahih olmadığını veya başka manalara geldiğini, farklı sebeplerinin bulunduğunu, daha kuvvetli deliller ile çeliştiğini söylüyorlar.

Bu vesile ile sizlere, Hanefî mezhebinin ileri gelen alimlerinden biri olan ve Pezdevî'nin fıkıh usulü kitabına Keşfu'l-esrar adıyla şerh yazan Alâuddîn Abdulaziz el-Buhârî'nin (v.730 H.) kitabından (Beyrut, 1997, dört cilt) bazı önemli bilgiler aktarmak istiyorum (3. cildin başlarından itibaren bakınız):

Bir hadisin senedi sahih de olsa (onu rivayet edenlerin akıl, hafıza ve ahlak bakımından durumları iyi de olsa) eğer başta bir kişinin rivayet ettiği ve sonra da meşhur olmayan (haber-i vâhid) hadis, daha kuvvetli bir delile aykırı olursa, onunla çelişirse, çatışırsa bu hadisin hükmü sabit olmaz (en sahih kitaplarda da bulunsa onunla amel edilmez).

Bu "daha kuvvetli olan deliller ise Kur'an âyetleri, mütevatir ve meşhur (daha çok ravi tarafından rivayet edilmiş) sünnetler, akıl (buna ilmin sağlam verileri ve vakıa da giriyor), temel kurallar, herkesin bilmesi ve nakletmesi gereken bir olayı bir kişinin nakletmiş olması, ashabın amel etmemiş olmaları... şeklinde sıralanıyor.

Müellif bu "daha kuvvetli delil ile çatışma ve çelişme durumuna", "bâtın veya manevî inkıta" adını veriyor. Metnin bu kriterlere göre değerlendirilmesine daha yeni zamanlarda "metin tenkidi" deniyor.

Bana hadislerle itiraz edenler zahmet edip bakarlarsa, onlarca sayfa tutan bu bölümde, nice "senedi sahih" hadisin, daha kuvvetli delile aykırı olduğu/görüldüğü için uygulama dışına atıldığını göreceklerdir.

Dininden dönenin öldürüleceği konusundaki hadisler de böyledir.

13.09.2009