|
2- Medenî Kanun Çevresinde Yapılan Mücadele ve Münakaşalar:
Yukarıda arzedilen âmiller bir medenî kanun vaz'ını zarûrî kılıyordu, bunda ittifak vardı; fakat kanunun nasıl olacağı konusunda fikir ayrılıkları mevcut idi. Bu fikir ayrılıkları zaman zaman sert münakaşalara, gizli açık hazırlıklara kadar varıyordu. Âli, Fuâd, Kabûlî Paşalar Fransız Medenî Kanunu'nun terceme ve iktibas edilmesi için çalışırlarken, Şirvânîzâde Rüşdü ve Cevdet Paşalar da yerli, İslâmî kökten, ahkâm-ı fıkhiyyeden alınarak bir kanun yapılmasını müdafâa ediyorlardı. Bu safhayı bizzat Cevdet Paşa'nın kaleminden takib edelim:
"...efkâr-ı vükelâ bu babta ikiye münkasim olmuştu. Bir kısmı ilm-i fıkhın muâmelât kısmından icâbât-ı zemâneye muvâfık olan mesâil-i şer'iyye cemolunarak ehl-i İslâm'a göre ahkâm-ı şer'iyye olup ve tebaa-i gayr-i müslimeye göre dahi kanun itibar olunmak üzere bir kitap te'lîf olunmak reyinde idiler. Hatta bâlada arzolunduğu üzere "Metn-i metîn" nâmıyle ilm-i fıkıhtan bir kitap te'lîfine başlanmış iken fi'le gelememiştir. Bu kere gene bu arzu tazelendi. Bu kulları ve hayli müddet Mâliye Nezaretinde ve bir müddet de Dâhiliye Nezaretinde bulunan Şirvânîzâde Rüşdü Paşa bu reyde idi. Diğer kısmı dahi Fransa Kanunnâmesini terceme ile mehâkim-i nizâmiyede düstûr-u'l-amel tutulması fikrinde idi.(34) O zaman elçilerin Der-i saâdetçe en nüfuzlusu Fransa elçisi Mösyö Bourée olduğundan Fransa kanunlarının mehâkim-i Devlet-i Aliyye'de ma'mûlün bir olması emelinde bulunmakla Fransız politikasına hâdim olanlar hep bu fikr-i sakîmde idiler. Ticaret Nâzırı Kabûlî Paşa ise bu fikirde musır olup hattâ mukaddemce Fransız Code Civil'ini türçeye terceme ettirerek Meclis-i Vükelâya tasdik ettirmeye çalışıyordu.(35) Lâkin bizim muhâlefetimize mebnî icrây-ı garaze za feryâb olamıyordu. Bu hususun müzakeresi için havâss-ı vükelâdan mürekkeb akdolunan encümen-i mahsusta Fuad Paşa'nın îrâd eylediği nutuklar ve Şirvânîzâde ile taraf-ı çâkerîden dermiyan olunan deliller karin-i hayyiz-i kabul olarak kütüb-i fıkhıyyeden muâmelâta dâir icâbât-ı zemâneye muvâfık olan meseleleri cem ile "Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye" namıyla bir kitap yapılmak üzere riyâset-i âcizânem tahtında olarak fühûl-i fukahâdan mürekkep bir cemiyet-i ilmiyye teşkiline karar verildi.(36)
34. Âlî Paşa Girit'ten gönderdiği meşhur ıslâhat lâyîhasında şöyle diyordu: "...Bir de başlıca şikâyet bizim mahkemeler olduğundan ol bapta dahi bir yol aramak ve Mısır'da yapılmakta olduğu gibi bizde dahi Code Civile dedikleri kanunnâme tercüme ettirilip deâavî-i muhtelita mehâkim-i muhtelitada o kanunnâmeye tatbikan rüyet ettirilmek emr-i zarûrî görünür. Bunun dahi ahkâm-ı celîle-i şeri şerife kat'â dokunmayarak sair nizamî mehâkim missilû tanzimi kabil olur zannolunur. Elhasıl bilcümle tebaanın dîn-u mezhebden başka mevadda yekdiğerine mezc-ü tahlîtı ve beyinlerde olan muhâsede ve rekabetin külliyen ilgâsı meydanda olan mehâliki imhâya ve biavnîhî teâlâ esas-ı devleti tahkîme ilâc-ı münferid add-ü şümâr olunur. Ol babta emir ve ferman... 3-Şaban-1284". Prof. Mardin, age., s. 173.
35. Sadrazam Saîd Paşa hâtıratında bu tercüme işini şöyle anlatıyor: Âlî Paşa Sultan Abdulazîz hazretlerine takdîm eylediği lâyiha-i mufassala-i meşhuresinde tebaa-i hristiyâniyenin müsâvâten hukuk ve menâfi-i memleketten müstefîd olmaları lüzûmunu ve Code Civile'in mehâkim-i Devlet-i aliyyede tatbikini tavsıye etmiş ve Fransa Code Civile'inin arabî tercümesi ıslâhât-ı adliyeyi tamamıyle hâvî olduğu için bunun nüsha-i arabiyesinden tercümesi dahî bana havâle olunmuştur..." Prof. Mardin, age., s. 174.
36. Prof. Mardin, age., s. 63-64.
Buradaki iki mavi çizgi arası içerik site editörünce konulmuştur ve rastgele çıkmaktadır. İçeriğini onayladığımız anlamına gelmez, dikkatli davranın.
|
