A- Zirâat:
Yerin (arâzinin) ekim ve verime müsait kılındığını (Nuh: 70/19,20, er-Rahmân: 55/10-13) zirâatte kullanılmak üzere yağmur ve akarsuların yaratıldığını (el-En'âm: 6/99; Abese:24/28), rüzgârın hem bulutları sevketmeye, hem de bitkilerin aşılanmasına (tozlaşmaya) memur kılındığını (el-hicr: 15/9-22) ifâde eden âyetler ziraatin önemini ve yerini açıkça ortaya koymaktadır.
Ziraati teşvik eden hadislerden bir örnek bile İslâmın ona bakışını vermeye yetecek güçtedir:
"Bir müslümanın ektiği veya diktiğinden bir insan, bir hayvan veya başka bir şey her yedikçe onun namına sadaka yazılır." Bir başka rivayette "Kuşların, yırtıcı hayvanların yedikleri, insanların çalıp çırptıkları bile eken ve diken nâmına sadaka olur" buyurulmuştur.80
Bu nasslara bakarak bazı âlimler, ziraatin en üstün kazanç yolu ve sektör olduğunu savunmuşlardır. Buna karşı bazı âlimler diğer sanatları, bazıları da ticareti üstün bulmuşlardır. Üstünlüğün ve önemin ihtiyaca ve şartlara göre değişeceğini ifade edenler ise daha uygun bir yorum getirmiş oluyorlar.
Ziraatin haram olan şekillerine gelince: İslâmın haram kıldığı ve yalnızca bu sahada kullanılan şeyleri ekmek ve yetiştirmek mekrûhtur. Uyuşturucu madde yapımında kullanılmak üzere bazı bitkileri ekmek, tütün yetiştirmek burada örnek olarak hatırlanabilir. Ziraat ortakçılığı ileride "muamelât bahsinde" ele alınacaktır.

B - Zanâatlar:
1. Teşvik edilenler:
İslâm ziraatı teşvik etmekle beraber yalnızca onunla meşgul olup, diğer meslek ve sektörleri ve sanayi dallarını ihmâl etmenin tehlikesine dikkat çekmiş, bu cümleden olarak Resûl-i Ekrem (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
"Faizi yemek için hileli yollara saptığınız, öküzlerin kuyruklarına yapışıp ziraatla geçindiğiniz ve cihadı terkettiğiniz zaman Allah üzerinize zilleti (aşağılanma, horlanma, zaafa düşmeyi) musallat kılar ve dininize dönmedikçe onu üzerinizden sıyırmaz."81
Öte yandan Kur'ân-ı Kerîm'de demir ve çeliğin önemine dikkat çekilerek bir sûreye bu isim verilmiş (el-Hadid) ve şöyle buyurulmuştur:
"Ve demiri indirdik (yarattık) onda çetin bir sertlik (güç, dayanıklılık) ve insanlar için faydalar vardır." (57/25)
Resûl-i Ekrem (s.a.v.) el emeğini ve zanâatleri teşvik sadedinde şöyle buyurmuştur: "Hiçbir kimse el emeğinden daha hayırlı (yiyecek) yememiştir ve Allah'ın Peygamberi Dâvûd da el emeğini yerdi."82
İslâm ulemâsı âyet ve hadisleri bir arada değerlendirerek şu neticeye varmışlardır: Müslümanların muhtaç olduğu her meslek, zanâat ve sanâyi farz-ı kifayedir. Toplum içinde yeterince bulunmazsa bütün müslümanlar sorumlu olur.83

2. Yasak edilenler:
İslâmın insan için çizdiği model ve gösterdiği hedefe aykırı olan bazı meslek ve işler yasaklanmıştır.

a) Yasak Seks:
İslâm zinâyı bütün şekilleriyle haram kılmıştır. Bir kadın veya erkek, cinsî tahrik için çekilen resimlere modellik etmek, zinâ yaptıran açık veya gizli yerlerde çalışmak gibi bir meslek icrâ edemez.

b) Dans, oyun vb.
İslâmda kadın-erkek ilişkileri sınırlanmış, haram ve helâl tasnifine tâbî tutulmuştur. Bunları çiğnemeyi gerektiren veya şehevî duyguları tahrik eden iş, meslek ve sanatlar haram çerçevesi içinde yer alır: Dans, bale, bazı temsil ve oyunlar, bazı gösteriler ve modellik burada örnek olarak anılabilir. Bunların san'at çerçevesine girmesi helâl olmalarını gerektirmez; çünkü İslâmda san'at, san'at için değil, İslâmî hedeflere ulaşmak içindir.

c) Ressamlık, Heykeltraşlık, Fotoğrafçılık:
İslâmda resim konusunu incelerken bu mesleklerin de konu ve maksatlarına bağlı bulunduğunu, konu ve gayesi haram olan mesleklerin, haram sınırı içinde yer aldığını ifade etmiştik.

d) İçki ve Uyuşturucu Madde Yapımı ve Satımı:
Bunların haram olduğu da "yiyecek içecekler" bahsinde zikredilmiştir.