B-İktisâdî Değerlendirme:
İktisâdî neticelerden maksadımız muayyen bir yerdeki bir banka modelinin getirdiği neticeler veya -yatırım sandığı gibi- sistemin bir cüz'ünün neticeleri değil, kül hâlinde sistemin tatbikatından doğan, ona paralel olarak meydana gelen neticelerdir. Zîrâ sistemin iskeletini meydana getiren sandıklardan her birinin meydana getirdiği neticeler arasında karşılıklı, sağlam ilişkilerin bulunması tabiîdir. Bunların her biri diğerine tesir eder ve onun tesiri altında kalır. Bu karşılıklı ilişkilerden, hem kemmiyet hem de çeşitlilik yönlerinden eşit olarak topluma akseden çok taraflı neticeler doğar. Sanırım sistemin önemini açıklayacak olan da budur. Sistemden bütün olarak söz ettiğimiz zaman tasarruf bankaları, yatırım müessesesi, bankalar birliği gibi bütün müesseseleriyle sistemi kastediyoruz.
Kalkınmakta olan ülkelerin birikmiş problem ve imkânları ile ilgili nazariyesinde Myrdal ile ittifak ettiğimiz takdirde, bizim modelimiz -bu açıdan- kalkınmanın gerçekleşmesine yardım eden çeşitli ve birbiri içine girmiş imkân ve neticeleri ile tamamlık ve yeterliliğini isbat edecektir. Kalkınmakta olan ülkelerin karşı karşıya bulunduğu problemlerin büyüklüğü ve genişliğinin ışığı altında biz tercihler ile uğraşmayacak, iktisâdî ve içtimâî yönleri eşit seviyede ele alarak yürüyeceğiz.
Hükûmetlerin çoğu, İslâm ülkelerinin karşılaşmış bulunduğu problemler ve omuzlarına çöken yüklerin ağırlığı altında inlemektedir. Çünkü ekseriyet, bu problemlerin hakkından gelebilmek için bunların tabandan gelen gayretler ile de karşılanması -yâni halkın sermâye oluşturma ve umûmî olarak kalkınma işine fiilen katılması vâsıtasıyla yürümesi- zarûretine inanmamaktadırlar.
Aşağıda bankanın iktisadî netîce ve semeresini ele alacağız. Bunu, iktisâdî problem ve engellerin en önemli olanlarını, kalkınmanın üretimi arttıran basamaklarında hissedilen ve -zikrettiğimiz gibi, halkın katılması ile üstesinden gelinebilecek- darboğazları, tıkanıklıkları arzederek yürüteceğiz. Bu darboğazların başlıcaları şunlardır: